Главная - Новости Беслан

18/01/2013 Фатъим?ты балц Туркм?

Терк-Турчы б?ст?, Къуындыхаты ин?лар Мусс?, туркаг ир?тт?… Уыцы ?м? Турким? баст ?нд?р дзырдб?стыт? хъусг? ?рц?у?м н? сабибонт?й ф?ст?м?. Скъолайы истори ахуырг?нг?й? б?лвырдд?р базон?м хъуыдд?гт?. Советон дуг куы ф?цудыдта, у?д та н? бир?т? туркаг ир?тты уынг? д?р ф?кодтой. З?гъ?м, ?з ?р?фы районы газеты куы куыстон, у?д н?м редакцим? республик?йы у?ды пысылмон дины управленийы с?ргъл?уу?г дз?н?ты бадинаг Хекъилаты Дзанхотт ?рбахуыдта туркаг дыгур?тты делегаци, уыдон с? х?ст?джыты фыццаг хатт баб?р?г кодтой Ирыстоны. У?здандзинад уыдис с? алы дзырд, алы у?нг, алы фезм?лды д?р. Бир? фарстат? с?м радтам, с?х?д?г д?р н? ц?уылд?рты фарстой. ?м? н?м диссаг цы ф?каст. К?д мах уырыссаг ?мх?цц? ?рд?гдз?фт? кодтам сем?, у?д уыдон се ‘взаг туркагим? не с?мтъеры кодтой, дзырдтой сыгъд?г дыгуронау, к?д туркаг ?взаг зонынц, у?дд?р…

Р?ст?г ц?уы, йем? фарн х?ссы. Турким? бастдзин?дт? ф?фидард?р сты, ф?зындис уав?рт? н? туркаг ?фсым?рт?м уаз?гуаты ац?уын?н, уыдон?й д?р бир?т? с? фыд?лты з?хх?н з?рдиаг салам радтой. Къорд боны раз?й ?рызд?хт Турк?й С?б?тхъуаты Фатъим?т. Уаз?гуаты дзы м?й ф?ци, ?рзылд йе ‘рвад?лтыл, й? хион-къаб?зтыл. С?б?тхъуат?й Турчы дыууын х?дзары ц?ры, Ирыстоны та ?д?пп?т?й – цалд?р. Трагикон хъысм?т уыдис туркаг ир?тт?н. 148 азы рацыд, уырысы паддзах Алыксандр дыккаг ?м? ин?лар Лорис Меликов куы ф?хау?ггаг кодтой с? фыд?лты з?хх?й, у?д?й нырм?, ф?л? с? фыны д?р уынынц Кавказы урсс?р х?хт?, Ирыстон фенынм? с? былы цъ?ртт? х?рынц. К?дд?р, б?лвырдд?р з?гъг?й? та 1924-м азы, С?б?тхъуаты Смайлый?н ?д з?н?г, уыдоним? Фатъим?ты фыд М?х?м?т д?р, й? къухы бафтыд куыдд?р ам?лтт?й Турк?й ф?ст?м? ?рбазд?хын. Фатъим?т к?д ам райгуырд, у?дд?р, у?лд?р куыд загътам, афт?м?й й? хиу?тты фылд?р хай сты ф?сар?нты. Уый раз?й ма Турчы уыдис 1993 азы, ?м? та ныр д?р араст денджызы с?рты йе ‘рвад?лты фенынм?.

Анталийы

Фыццаг баб?р?г кодта С?б?тхъуаты Рамазаны, й? фыды фыды фыд Дырбызы ‘фсым?р Ахм?ты байз?ддаджы. Ц?гат Ирыстоны й? бир?т? зонынц, ам къорд хатты уыдис Рамазан. У курдиатджын поэт, т?лмацг?н?г. У?лд?р ахуырад райста фыццаг – Измиры, ф?ст?д?р та ф?ци Штудгарты университет, райста биологийы ахуырг?н?джы диплом. Зоны итт?г хорз немыцаг ?взаг д?р. Фатъим?т куыд з?гъы, афт?м?й 1974 азы кириллиц?йы бындурыл сар?зта ирон алфавит. Нырт?кк? куыст?й у?гъд р?ст?г т?лмац к?ны Къостайы поэм? «Фатим?» туркаг ?взагм?. Рамазан у к?сгон сиахс , й? цард?мбал Ферах - Хъарданты чызг, ?пп?т дунейы ?рт? милуаны цы Хъардант? сты, уыцы стыр мыггаджы мин?вар, Елмысты х?р?фырт. Ис сын чызг ?м? л?ппу – хур?нг?с Фатъим?т (Джерен) ?м? Эльбрус, стыр фид?н к?м? к?сы, ах?м ир?тты ног ?рыгон ф?лт?р.

Н? б?лццон раст пысылмон ног аз хиджрм? г?сг? ?рбах?цц? Анталим?. Ам Рамазанм? Ирыстон?й уаз?г ?рбацыд, уый куы базыдтой сых?гт? – ц?ц?йн?гт?, абхаз?гт?, к?сг?тт?, турк?гт?, у?д ?й хуынтим? б?р?г к?нын райдыдтой. С? динм? г?сг? сфыцынц мах дз?рнайы хуыз?н, ф?л? адджын, ныкк?нынц ма йыл дыргъты хуст?, хуыйны ашур. Куыд фылд?р байуарай д? сых?гт?н, зонг?т?н ашур?й, афт? стырд?р удыб?ст? бакусдзын? д?хиц?н.

- Майр?мбоны м?зджыты джума-ламаз ск?ныны ф?ст? Рамазаны х?дзары дуне ад?м ?р?мбырд, - дзуры мын Фатъим?т. – Сылгойм?гт?, н?лгойм?гт?. З?рдиаг цинты ф?ст? загътой, н? уаз?г?н, дам, хъазт сараз?м. Диссаджы зарджыт? ф?кодтой, ф?кафыдысты.

Тынг р?сугъд курорт у Антали. Аразын ?й райдыдтой 1974 азы. Уый тыхх?й газетк?сджыт? Л?цойты Мураты уацхъуыд бакастаиккой октябры м?йы газет «Стыр ныхас»- ы ф?рстыл, ф?л? ма уын дзы иу скъуыддзаг у? з?рдыл ?рл?ууын к?ндзын?н: «На том месте, где еще двадцать лет тому назад «гуляли» верблюды, сегодня уже можно увидеть роскошные отели, архитектурный блеск которых не поддается никакому описанию. В них восточный колорит очень успешно сочетается с современностью и европейскими мотивами.

Очень примечательно то, что, оказывается, вся эта сказочная прелесть изначально была задумана не в Турции, а... в нашей стране, вернее в СССР. Существует такое мнение, что идею построения роскошного средиземноморского курорта в Анталии подали советские коммунистические чиновники, а произошло это сразу после того, как Хрущев громогласно заявил о грядущей победе коммунизма. Анталия должна была стать неотъемлемой частью коммунистического рая, а для ее построения ежегодно выделялись огромные средства из советской казны, причем проект держали в строжайшей тайне. О том, что где-то в Турции строится уголок коммунистического рая, знали очень немногие.

Планы были на самом деле воистину грандиозные. Увы, всем этим великим планам не удалось сбыться, потому что о проекте тут же разузнала британская разведка, которая сделала все возможное для того, чтобы сорвать его.

События, произошедшие во второй половине прошлого века в Турции (имеется в виду целая серия государственных переворотов в этой стране), а также в Египте, были направлены на то, чтобы не допустить советского влияния на Ближнем Востоке.

Дальше произошло то, о чем мы все прекрасно знаем. СССР развалился, а об Анталии -курорте узнал весь мир».

- Х?дт?х?г?й й?м бынм? куы каст?н, у?д дисы бафтыдт?н, раст цыма мит ?руарыд, афт? урс-урсид дардта. Рамазан мын куд бамбарын кодта, афт?м?й уыдон сты т?вдг?н?нт? (теплиц?т?). З?хкусджыт? дзы цы халсарты тылл?г ?рзайын к?нынц, уый ?лх?ны паддзахад. Махм? ар?х фехъус?н ис, турк?гт?, дам, алы пестицидт?й пайда к?нынц ?н?закъон?й. Уыдон ?н?бындурон ных?ст? сты. С? телеуынынад?й ?вдыстой, куыд ?м? с?м цы зайы уыцы т?вдг?н?нты. ?рм?стд?р м?р, чъыр, торф, минералон хъац?нт?, ?нд?р дзы пестициды кой н?й, чи бак?на ах?м куыст, уый та карз ?фх?рд баййафдз?н.

Анталийы бир? ис дыргъ б?л?ст?, у?лдайд?р декоративон апельсинт?, Анталийы символ, банант?.Федтон дзы, ?ртын кил?йы чи ‘рласта, ах?м бананы къалиу…

Цардыуаг

- Цы р?ст?г ф?д?н Турчы, уым н? рахатыдтон национализмы ?уу?лт?, - з?гъы Фатъим?т. – Х?лар?й, хъ?рмуд?й ц?рынц. Куыд Ирыстоны, афт? ам д?р к?нынц к?рдзынт?, фыдджынт?, ц?х?раджынт? ?м? ?нд?р алыхуызон джынт?, ф?л? с? махау кувг? н? к?нынц, аразынц инн? ирон х?рин?гт? д?р. Х?лар?й ц?рынц инн? ад?мых?ттытим?, иу сты с? цин ?м? с? зиан д?р. Анталийы зианы уыдт?н, й? рухс дуней? ахиц?н к?сгон Мендуев Нидджати. ?м? сылгойм?гт? афт? хъар?г кодтой, амондджын, дам, уый у, й? фыд?лты з?ххыл чи с?мб?лы, й? фыд?лты ф?лм?н сыджыт к?уыл ?ркалынц, мах та, дам, ?ц?г?лон б?ст?йы м?л?м, - з?гъы Фатъим?т.

Алк?м д?р - сыгъд?г, ?н?худг?й? дзурын д?р н? зонынц, уарзынц с? паддзахад. Антали с?рд?й-зым?г?й цъ?х-цъ?хид у, ф?л? дзы уыййас дисс?гт? федтон… З?гъ?м, иу ран цыд?р гыццыл ?нахуыр къудзим? ф?комкомм? д?н, лыст?г ?м ?ркаст?н. Й? алыварс дурт?й тымбыл?г ар?зт, дурт? - ахуырст. Ай, з?гъын, цы у, ?м? Рамазан худ?г?й амард, уый, дам, н?хим? хуым?т?г… г?дыйыдым?г. У?лд?ф, дам, сыгъд?г к?ны, ?м? й? р?сугъд с?лвыдтой,ц?х?рт? калдта.

Амалхъомт?

Фыд?й-фыртм? туркаг ир?тт? ацы паддзахады тынг кадджын сты, ис дзы бир? зындгонд ин?ларт?, ?фс?ддонт?, адвокатт?, ахуырг?нджыт?, амалхъом ад?м. С?б?тхъуаты Низаметдины чызг Райс? куыста премьер-министр Эрдаганы администрацийы, й? фырт Джан та у зындгонд адвокат, к?цыйы ар?х бацагурынц Измир, Бурса ?м? инн? сахарт?й. Ныр, ф?нд?гт? куы райгом сты, у?д н?м уыцы амалхъомт?й йе ‘ххуысы къух куыд ничи бадары, з?гъг?, куы бафарстон Фатъим?ты, у?д мын радзырдта:

- ?хца с?м ис, зонынц кусын куыд хъаруй?, афт? с? зонд?й д?р, ?м? с? ф?ндг? д?р к?ны Ирыстоны исты куысту?тт? саразын, инвестицит? бав?рын. Ныхас кодтон ацы хъуыддаджы ф?дыл Рамазаним? д?р, дзырдтон Хъаныхъуаты Ремзиим?. ?рбацыд ма м?м иу ?рыгон н?лгоймаг, уый д?р загъта, бав?рин, дам, Ирыстоны экономик?йы ф?р?зт?, с?рмагонд?й ф?к?син Бесл?ныхъ?ум?, ф?л?… Ф?л? н? у?ндынц. Ремзи ?м? Рамазан н?у?дз?м азты райгом кодтой ам куысту?тт?. Ар?зтой пластик?й ду?ртт? ?м? рудзгуыт?. С? иу къуырийы ф?ст? щебзаводы к?рт?й бындзар?й давд ?рцыд, гыццыл ф?ст?д?р та Дз?уджыхъ?уы ?хг?д ?рцыд инн?… Давд, бюрократон ц?лхдурт?, «откатт?» ?м? ?нд?р ах?м ?пп?рццаг ?хс?надон ф?зындтытим? тох к?нын?н ?н?к?рон хъару хъ?уы…



Къуындыхаты Мусс? ?м? туркаг ир?тт?

- Ирыстоны д?р ?м? Турчы д?р абон бир?т? Къуындыхаты Мусс?йы азымы дарынц, ?ц?г?лон б?ст?м?, дам, асайдта ирон ад?мы, ф?хау?ггаг с? кодта. ?з Рамазаним? ныхас кодтон, уый д?р ах?м хъуыды загъта. Ацы ц?ст?нгасим? разы н? д?н. Чи зоны, ?м? м?м исчи ф?х?рам уа, ф?л?, м?нм? г?сг?, Мусс?й?н, паддзахы ин?лар у?вг?й?,?нд?р г?н?н н? уыд. Ст?й с?д? азы ф?ст? Фыдыб?ст?йы Стыр х?ст куы райдыдта ?м? Ирыстоны н?лгойм?гт? уырд?м куы ацыдысты, у?д ма дзы цан?б?р?г разд?хт ?рд?гарыдтыт?й? С? раст ?мбис тохы быдыры баззад. Уыдон?н ф?йн? сабийы у?дд?р н? сынтыстаид? Турчы ир?тт? уыцы заманы зынт? н? федтой, бахъахъхъ?дтой с? генофонд. ?з хъавыдт?н Ерзерумм? ф?ц?уын, бал?ууон, з?гъын, Мусс?йы цырты раз, м? къух ыл бав?рон, з?гъг?, ф?л?, хъыгаг?н, уыцы бонты залты мит ныууарыд ?фц?гыл, цалд?р хъ?ум? бац?у?н д?р н? уыд, ?м? баззадт?н, - з?гъы С?б?тхъон. – М?нм? г?сг?, куы амард 1889-?м азы, у?д?й нырм? ирон л?г н?ма уыд Къуындыхаты ин?лары инг?ны цур.

Стамбулы

Дардд?р Фатъим?т Аст?уккагденджызы был?й рараст Сау денджызы былм?, х?дт?х?гыл ?рбатахт Стамбулм?. Ам ыл з?рдиаг?й с?мб?лыдысты й? хо Севинч («Циндзинад») ?м? й? сиахс Хъуысаты Хасан. Ис сын иун?г чызг Бушра, нырма скъоладзау, итт?г хорз ахуыр к?ны, ирон, туркаг к?фтыт? к?нын?й йын й? раз ничи айсдз?н. Уыцы р?ст?г туркаг ирон диаспор? «Алан»-ы уаз?гуаты уыдысты Секъинаты Альбин? ?м? Гуыссауты З?лин? культурон программ?им?. Фатъим?ты д?р концертм? ф?хуыдтой , тынг ыл ф?цин кодтой, зарджыт?й йын й? з?рд? балх?дтой.

Ф?ст?д?р ын с?хим? й? чындз Хедие, Ханайты чызг, тынг р?сугъд дыуу? ирон цагъды акодта, ст?й азарыд: «Уырысы машин? з?г?лтыл л?ууы, М?н?н м? уарзон м? з?рдыл л?ууы…» Диктофоныл ныффыста дыуу? цагъды Фатъим?т, ?рбаласта с? Ирыстонм?. Стамбулы д?р мысынц фыд?лты з?хх. ?ппын?дзух дзы фехъус?н ис: «Сау денджыз ?пп?т?й сауд?р мах?н у», Мусс? та, й? р?дыд куы бамб?рста, й? ад?мы уав?рм? куы ‘ркаст, у?д афт? загъта: «Иск?йы з?ххыл п?с? у?выны ф?лтау д?хи з?ххыл хъомг?с?й ф?цу…»

Ирондзинад

Иу хатт д?р ма й? бахахх к?н?м – Турчы ир?тт? ?ц?г?лон з?ххыл ц?сты гагуыйау хъахъхъ?нынц ирондзинад. Иронау куы дзурой, у?д туркаг дзырдт?й н? пайда к?нынц. Уый хыгъд н? фес?фтой, мах?н архаикон чи сси, ах?м дзырдт?. Чи з?гъдз?н, цы у хъал?м? Фысс?нгарз, мах ?й хон?м ручк?. Чъауыри – хорнайг?н?н дурт? (мусы мид?г) ?м? афт? дардд?р. Бир?т?м ма ныр д?р фен?н ис сафайы р?хыс.

С?б?тхъуаты ?хс?з ?фсым?р?н с? мады ‘рвад Францм? афтыд, уым ф?цард, ?м? куы ф?зиан, у?д ?й Рамазаны хист?р ?фсым?р Ахм?т уым н? ныууагъта, ?рбаласта й? Туркм?, c? мады цур ?й бав?рдтой. Бонджынд?р дзы чи ц?ры, з?гъ?м, С?б?тхъуаты Низаметдин, уый паддзахады алы къуымты бал?ууы, ц?м?й баххуыс к?на м?рдджынт?н.

Цард ц?уы ?м? фарн йем? х?ссы. Ф?нд?гт? ф?цыбырд?р сты, хиу?тт? – ф?х?ст?гд?р. Ис интернет, туг й?хи агуры. Чи зоны, ?рц?уа ах?м р?ст?г, ?м? Кавказы х?хт? фенынм? чи тырны, уым?н й? раз?й ц?лхдурт? фес?фдзысты, ф?уыдз?н алк?м?н д?р фадат Ирыстоны з?хх, фыд?лты инг?нт? баб?р?г к?нынм

 

Комментарии:

Комментарии к данной записи отсутствуют

Добавить комментарий

Имя:  

Уведомить меня о новых комментариях